Rối loạn giấc ngủ là các tình trạng phổ biến trong lĩnh vực y khoa và đặc biệt quan trọng trong tâm thần học. Các vấn đề giấc ngủ này có thể tạo ra những trở ngại lớn đối với hoạt động bình thường của cơ thể và tâm trí, ảnh hưởng đến khía cạnh thể chất, tinh thần, xã hội và cảm xúc.

Phân loại của rối loạn giấc ngủ:

• Nhóm 1: Bao gồm các rối loạn liên quan đến chất lượng giấc ngủ, số lượng giấc ngủ và thời điểm xuất hiện.
• Nhóm 2: Bao gồm các hiện tượng bất thường xảy ra trong quá trình giấc ngủ.

Sự hiểu biết về các phân loại này không chỉ quan trọng để chẩn đoán mà còn để xác định phương pháp điều trị hiệu quả, giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của những người bị ảnh hưởng.

Các loại rối loạn giấc ngủ thường gặp

Mất ngủ

Mất ngủ là một trạng thái chủ quan mà những người mắc phải thường phản ánh bằng việc không có đủ thời gian ngủ hoặc trải qua chất lượng giấc ngủ kém. Khi thức dậy, họ thường cảm thấy sức khỏe thể chất và tinh thần không được khôi phục, có cảm giác uể oải, mệt mỏi, và thường xuyên buồn ngủ. 

Biểu hiện của mất ngủ có thể thay đổi, bao gồm khó chìm vào giấc ngủ, thức dậy nhiều lần trong đêm, sớm thức dậy, hoặc thậm chí là cảm giác hoàn toàn thiếu ngủ. 

Mất ngủ tạm thời

Mất ngủ tạm thời thường xuất hiện trong vài đêm hoặc kéo dài trong một vài tuần, đặc biệt thường xuyên xảy ra ở những người có giấc ngủ bình thường. Đây là một dạng rối loạn giấc ngủ phổ biến và chiếm tỷ lệ cao, khoảng 30 đến 40% trong tổng số dân số.

Mất ngủ thứ phát do bệnh tâm thần hay bệnh thực thể gây ra

Mất ngủ thứ phát do bệnh tâm thần hay bệnh thực thể là một trạng thái mất ngủ mà nguyên nhân chính xuất phát từ các vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần hoặc tình trạng bệnh lý trong cơ thể. 

Mất ngủ mạn tính tiên phát

Loại mất ngủ này đặc trưng bởi sự thiếu rõ ràng về nguyên nhân cụ thể về bệnh tâm thần hay bệnh thực thể. Các biểu hiện duy nhất là sự mất ngủ và có sự phân loại như sau:

• Mất ngủ vô căn tiến triển từ tuổi ấu thơ: Mất ngủ xuất hiện do những sự kiện xảy ra trong ngày mà trẻ chứng kiến, gây ra tác động tiêu cực đối với giấc ngủ.
• Mất ngủ tâm sinh lý: Những trường hợp mất ngủ được hình thành từ việc lặp đi lặp lại do nguyên nhân tâm lý, thường xuất phát từ sợ giấc ngủ.

Rối loạn tỉnh táo và ngủ nhiều

Rối loạn này liên quan đến số lượng và chất lượng của trạng thái tỉnh táo trong ngày, có thể thể hiện qua các biểu hiện như việc ngủ nhiều, cảm giác buồn ngủ, hoặc ngủ gà ngủ gật. Khác biệt với mất ngủ, những rối loạn tỉnh táo này thường không được chú ý và không được nhận ra, tạo ra khó khăn trong quá trình chẩn đoán và điều trị. Đồng thời, sự xáo trộn cấu trúc giấc ngủ thường không được nhận diện đúng mức độ bởi người bệnh.

Hội chứng ngưng thở khi ngủ

Hội chứng ngưng thở trong giấc ngủ là một tình trạng trong đó, khi ngủ, bệnh nhân trải qua việc ngưng thở trong vài phút, với hiện tượng này lặp lại khoảng 5 lần trong mỗi giờ. Trước khi xảy ra ngưng thở, bệnh nhân thường phát ra tiếng ngáy lớn và sau đó ngưng thở, quá trình này diễn ra lặp đi lặp lại. 

Sau mỗi chu kỳ ngưng thở, giấc ngủ thường rất ngắn. Đặc biệt, bệnh nhân thường không nhận ra tình trạng này, và sau đó, họ thường thức dậy với sự thở lại mạnh mẽ và ồn ào.

Ngủ nhiều do thiếu ngủ

Ngủ nhiều do thiếu ngủ thường xuất phát từ tình trạng thiếu hụt giấc ngủ, đặc biệt là ở những người phải làm việc quá mức, thường xuyên thực hiện ca làm việc ban đêm, trực gác, hoặc đối mặt với những tình huống như người thân mắc bệnh hoặc vừa sinh con. 

Ngủ nhiều do thuốc

Ngủ nhiều do thuốc thường xuất phát từ việc sử dụng một số loại thuốc trong các chỉ định y khoa. Các loại thuốc như thuốc ngủ, thuốc giải lo âu có thời gian bán hủy kéo dài, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống động kinh, thuốc kháng dị ứng, thuốc giãn cơ,… là những nguyên nhân gây ra tình trạng ngủ nhiều.

Chứng ngủ rũ

Chứng ngủ rũ là một rối loạn giấc ngủ mà người bệnh trải qua các triệu chứng như thường xuyên ngủ gục ngã đột ngột trong ngày, thậm chí có thể xảy ra trong các tình trạng hoạt động như đang ăn, nói chuyện, hay lái xe. 

Người mắc chứng ngủ rũ cũng có thể trải qua các cơn ngủ chói lọi, sự mất cảm giác hoặc sự mất sức mạnh đột ngột khi họ cảm thấy cảm xúc mạnh mẽ. Rối loạn này có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và khả năng hoạt động hàng ngày của người bệnh.

Ngủ nhiều vô căn

Giấc ngủ ban đêm kéo dài bất thường và khó thức dậy vào buổi sáng, cùng với sự xuất hiện của cơn ngủ gà vào ban ngày. Người bệnh có khả năng cưỡng lại được cơn buồn ngủ, tuy nhiên, sau giấc ngủ ban đêm và giấc ngủ trưa, họ không đạt được sự phục hồi sức khỏe. Rối loạn này thường xuất hiện ở tuổi vị thành niên hoặc tuổi trưởng thành.

Những cử động chu kỳ của tứ chi và hội chứng chân không nghỉ

Những cử động chu kỳ của tứ chi (RLS – Restless Legs Syndrome): là một rối loạn gây ra cảm giác không chịu nổi ở chân hoặc bắp chân khi nghỉ. Người mắc RLS thường cảm thấy cần phải đứng dậy hoặc vận động để giảm bớt cảm giác không thoải mái.

Hội chứng chân không nghỉ (PLMS – Periodic Limb Movement during Sleep): là một rối loạn giấc ngủ được đặc trưng bởi những cử động đột ngột và lặp lại của các tứ chi, thường là chân, trong khi ngủ.

Hai rối loạn này có thể gây ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ và dẫn đến mệt mỏi và sự không thoải mái khi thức dậy vào buổi sáng. 

Đọc thêm: Ảnh hưởng của rối loạn giấc ngủ.

Những rối loạn nhịp sinh học ngày đêm

• Hội chứng pha sớm: Đặc trưng bởi việc giai đoạn ru giấc ngủ và thức dậy xảy ra sớm, thường là vào khoảng 2-3 giờ sáng. Người mắc rối loạn này thường có nhu cầu ngủ sớm vào buổi chiều. Thường thấy ở người lớn tuổi.
• Hội chứng nhịp ngày đêm dài: Hiện tượng nhịp ngày đêm kéo dài hơn 24 giờ, với sự chênh lệch thời gian ngủ khoảng 1 giờ mỗi ngày, dẫn đến giai đoạn ru giấc ngủ ngày càng trễ. Người mắc có thể trải qua trạng thái mất ngủ cả đêm và ngủ gà ban ngày.
• Hội chứng pha trễ: Đặc trưng bởi việc giai đoạn ru vào giấc ngủ trễ, khiến người bệnh khó thức dậy sớm vào buổi sáng nếu có nhu cầu làm việc sớm.
• Thay đổi múi giờ: Hiện tượng mất ngủ xảy ra khi chuyển đến các múi giờ khác nhau. Khi di chuyển về phía đông, người bệnh có thể trải qua mất ngủ giai đoạn ru ngủ, và khi di chuyển về phía tây, họ có thể gặp vấn đề thức dậy sớm. Rối loạn này thường kéo dài khoảng 1 tuần và có thể kèm theo mệt mỏi, ngủ gà và rối loạn khí sắc.

Những hiện tượng bất thường xảy đến trong giấc ngủ

Các rối loạn khi thức giấc

• Trạng thái say: Tình trạng tỉnh giấc trong trạng thái u ám, thường xảy ra ở trẻ em và thanh thiếu niên.
• Miên hành (Mộng du): Thức giấc và đi lang thang, thường xảy ra ở trẻ em, hiếm khi ở người trưởng thành.
• Cơn hoảng loạn ban đêm: Các triệu chứng như hú hét, tim đập nhanh, thở mạnh, xuất hiện đầu đêm mà không tỉnh dậy.

Các rối loạn khi chuyển từ thức sang ngủ

• Giật mình: 60% dân số trải qua cơn giật mình trong giai đoạn ru giấc ngủ, có thể gây khó chịu với những cơn co cơ bất ngờ.
• Nói trong lúc ngủ: Hiện tượng nói hoặc đối thoại trong giấc ngủ, không đòi hỏi điều trị.
• Co cứng chi dưới khi ngủ: Cơn co cứng cơ, đau đớn ở bắp chân và bàn chân, thường xảy ra ở phụ nữ mang thai hoặc phụ nữ lớn tuổi.

Các rối loạn trong giấc ngủ nghịch thường

• Ác mộng: Giấc mơ hãi hùng làm tỉnh giấc, nhớ rõ cảnh trong mơ nhưng không gây hoảng loạn ban đêm. lo sợ có thể ngăn trở việc ngủ lại.
• Liệt khi ngủ: Xuất hiện khi thức giấc ban đêm, mất trương lực cơ trong vài giây khiến người bệnh tạm thời không thể cử động được.
• Rối loạn cương cứng khi ngủ: Đau đớn và sự cương cứng dương vật xuất hiện khi tỉnh giấc.
• Rối loạn hành vi trong giấc ngủ nghịch thường: Thường gặp ở nam giới trên 50 tuổi, có thể thấy hành động nguy hiểm trong khi sống và hành động theo giấc mơ của họ.
• Rối loạn trong giai đoạn giấc ngủ nông: Chứng nghiến răng với sự co nhỏ của cơ nhai, gây mòn răng.

Theo Vinmec